TMMOB Makina Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi olarak Mühendis, Mimar ve Şehir Plancılarının çalışma yaşamındaki haklarını sizler için derledik…

 Belirli Süreli İş Sözleşmesi:  Sözleşme süresinin belirtildiği sözleşme türüdür. Genellikle 1 yıllık yapılır ve yazılı olmak zorundadır. Köprü, yol, yapı inşaatı gibi işlerde iş bitim süresi kadar yapılır. Aynı şirket tarafından en fazla iki defa yapılır. Üç defa yapılması durumunda belirsiz süreli iş sözleşmesinin şartları geçerli olur.

Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi: İşin bitiş tarihi belli olmayan sözleşme türüdür. Çalışma yaşamında yaygın uygulanan sözleşmedir. Bu sözleşme türü 4857 sayılı İş Kanunu’nda belirtilen kıdem, ihbar tazminatı gibi haklar verilmek suretiyle sona erdirilebilir.

Deneme Süresi: İşe girişte deneme süresi 2 aydır. Deneme süresinin tanımı sözleşmede bulunmak zorundadır. Ancak toplu iş sözleşmesinde deneme süresi en fazla 3 aya çıkarılabilir.

Haftalık Çalışma Saatleri: Haftalık çalışmam süresi en fazla 45 saattir. Kısmi süreli (part-time) çalışma saati ise haftada ortalama 25 saattir.

Ücretlendirme ve Sosyal Haklar:

• ·         İş sözleşmelerinde ücret ayda en az 1 defa ödenmek üzere belirlenir. Yani bir aydan uzun süre için ücret ödemesi kararlaştırılamaz. İşveren ücreti çalışma ayı dolduktan sonra en geç diğer ayın 20. gününe kadar ödemek durumundadır.
  
• ·         Çalışanlar için ücret dışında çeşitli sosyal haklar da vardır. Bu haklar; yemek, yol, ikramiye, erzak, koruyucu donanım, iş elbisesi vs. şeklinde sıralanabilir. Sözleşmede bulunmayan ancak işyerlerinde uygulanan herhangi bir sosyal hak işveren tarafından 3 kez verildikten sonra kazanılmış hak sayılır.
  
• ·         Yapılan işte işin yapılma koşulları, işyerinin uzaklığı, ücret ve sosyal hak değişimi gibi esaslı bir değişiklik olacaksa, işveren bunu çalışana önceden bildirmek zorundadır. Çalışan bu değişikliği kabul etmek zorunda değildir. 6 iş günü içinde çalışan değişikliği yazılı olarak kabul etmezse, işveren bu değişikliği uygulayamaz.
  

Fazla Mesai:

• ·         Gece çalışması 20.00-06.00 saatleri arasında yapılan çalışmadır. Gece çalışmalarında 7,5 saati geçen durumlarda mesai ücreti %50 zamlı olarak ödenir.
  
• ·         Haftalık çalışma süresinin ortalama 45 saati geçmeyecek şekilde denkleştirme uygulaması varsa mesai ödenmez. Denkleştirme en fazla 8 haftalık olabilir. Yani çalışanın denkleştirmeye yazılı onayı varsa; bir hafta 40, diğer hafta 50 saat çalışıldığı koşulda 45 saati geçen çalışma için çalışana fazla mesai ücreti ödenmez.
  
• ·         Çalışanın hafta tatilinde (genellikle Pazar günü), 1 Ocak, 23 Nisan, 1 Mayıs, 19 Mayıs, 30 Ağustos, 28 Ekim saat 13.00- 29 Ekim saat 24.00 arası, Kurban ve Ramazan bayramlarında çalışma durumunda işveren %100 zamlı ücret öder.
  

İzinler:  Çalışan 1 yıl çalıştıktan sonra yıllık izin kullanmaya hak kazanır. Bu izinden vazgeçilemez.

Yıllık izin süreleri;

İş Sözleşmesinin Feshi:

• ·         Şirketin iflası, çalışanın ölümü, çalışanın haklı nedenle işten ayrılması, erkek çalışanın askere gitmesi, kadın çalışanın evlenmesi durumlarında sözleşme feshedilir, çalışan kıdem tazminatı alır.
  
• ·         Erkek çalışanlar askere gitmeden önce sülüs belgesiyle (askerlik şubesinden alınan belge) işverene başvurduklarında bütün haklarını almak koşulu ile sözleşmesini feshedebilir.
  
• ·         Kadın çalışanlar evlendikten sonraki 1 yıl içerisinde istediği anda önceden bildirim yapmaksızın, ihbar koşullarına uymaksızın işten ayrılabilir.
  
• ·         15 yıl çalışan ve sigorta primlerinde sayılı 3600 iş gününü dolduran çalışanlar haklarını almak suretiyle sözleşmesini feshedebilir.
  

Çalışanlar için ihbar süreleri:

• ·         İşveren çalışana ihbar süresi dolmadan işten çıkarırsa çalışanının tüm sosyal hakları ve kıdem tazminatı yanında ayrıca ihbar tazminatını da ödemek zorundadır.
  
• ·         İşten haklı bir neden olmadan ayrılan çalışan da ayrılacağını yukarıdaki süreler kadar önce işverene yazılı olarak bildirmeli, dilekçesinin imzalı onaylı örneğini kendisine almalıdır.
  
• ·         Çalışanın SGK primlerinin az ödenmesi veya ödenmemesi, ücretin uzun bir süre ödenmemesi ve iş ilişkisi kurduğu kişilerce hakarete uğraması haklı fesih nedenleridir.
  
• ·         Çalışan, herhangi bir problemden sebebiyle ihbar süresinden 6 hafta fazla raporlu olması durumunda, kıdem tazminatını alarak işten ayrılma hakkına sahiptir. İşveren de tazminatlarını ödemek koşuluyla işten çıkarabilir.
  
• ·         Çalışanın yasada belirtilen haklı bir sebep olmadan 1 ay içerisinde 3 gün işe gelmemesi ya da 2 gün üst üste gelmemesi işveren açısından haklı fesih sebebidir, çalışanı işten çıkarabilir. Çalışan birbirini takip eden 2 pazartesi işe gitmezse yine iş akdine son verilir.
  
• ·         Çalışandan savunma istenmesi durumunda derhal vermek zorunda değildir. Çalışan savunmayı 2 gün içerisinde verebilir. Fesih bildiriminin ardından çalışan 1 ay içerisinde işe iade davası açabilir. Açılan davada iş mahkemesi, ‘işe iade kararı’ verirse işveren çalışana 4 aylık net maaşı kadar ücret öder. Ayrıca işveren çalışanı işe başlatmazsa çalışana 4-8 ay arası brüt ücreti tutarında işe başlatmama tazminatı da öder öder.
  
• ·         Çalışan, ‘işten çıkarılma’ durumunda Çalışma Bakanlığı’nın 170 numaralı hattı arayarak bildirim yapabilir. Bu bildirim daha sonra yürütülecek dava süreçlerinde çalışan lehine kanıt niteliği taşır.
  
• ·         Çalışanlar, çalışma hayatında işverenle ve iş ilişkisi kurduğu kişilerle yaptığı her türlü yazışmayı elinde bulundurmalıdır (yazışmaların kağıda dökümü veya bilgisayar ortamında kaydedilmesi yeterlidir). Bu belgeler olası işten çıkarılma durumunda açılacak davada kanıt niteliği taşır.
  
• ·         Kadın çalışanların doğumdan önceki 8 hafta ve doğumdan sonraki 8 hafta doğum izni vardır. Kadın çalışan isterse doktordan alacağı çalışabilir raporu ile doğumdan önceki 3 haftaya kadar çalışabilir. Bu süre, doğum sonrası iznine eklenir. Kadın çalışanlar doğumdan sonraki 8 hafta sonrasında isteğe bağlı olarak bu izni ücretsiz devam etmek koşuluyla 6 aya kadar çıkarabilir.
  
• ·         Sigorta primleri maaş üzerinden ödenmek zorundadır. Sigorta primi düşük ödenen çalışanlar haklarını almak için işten çıkarıldıktan sonraki 5 yıl içinde dava açabilir.
  

İş Kazası Kapsamı:

• ·      Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,
  
• ·    İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle veya görevi nedeniyle, sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş veya çalışma konusu nedeniyle işyeri dışında,
  
• ·    Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,
  
• ·      Emziren kadın sigortalının, çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,
  
• ·     Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özre uğratan olaydır.
  
• ·      İşverenin olayda kusuru varsa tazminat davası açılabilir.
  
• ·   Çalışan işten çıkarıldıktan sonra Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan işsizlik maaşı alır. İşsizlik maaşı, Çalışanın en son çalıştığı işyerinde aldığı maaşın yarısı kadardır. Ancak işsizlik maaşında üst limit asgari ücrettir. Çalışan işten ayrıldıktan sonra işveren 15 gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirim yapar, çalışan da 1 ay içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na başvurarak işsizlik maaşı alır.
  

Mesleki Sorumluluk Sigortası:

• ·         Mesleki sorumluluk sigortasının hayata geçirebilmesi mühendisler, mimarlar ve şehir plancıları adına da önem taşımaktadır. Meslek odaları bu mücadelenin önemli bir parçası olmalıdır. Yeni iş sağlığı ve güvenliği düzenlemeleri sonrası meydana gelen iş kazalarında iş güvenliği uzmanı doğacak tazminattan işveren gibi sorumlu olacak ve mal varlıklarına haciz konulabilecektir.
  
• ·         İş mahkemesine açılan davada çalışan tanıkları yeminli, işveren tanıkları yeminsiz dinlenir. İki tanığın farklı söylemlerde bulunması durumunda çalışanın tanığı esas alınır.
  
• ·         Yılsonunda zam yapılmaması kanunen haklı fesih sebebi sayılmamaktadır. Mahkemeler olası davalarda işverenler lehine asgari ücretin altına düşmemek kaydı ile “3 yıl zam yapmayabilir” kararı almaktadır.
  

MÜHENDİS, MİMARLAR VE ŞEHİR PLANCILARI MESLEK ODALARINA NEDEN ÜYE OLMALIDIR?

TMMOB mühendis, mimar ve şehir plancılarının meslek örgütüdür. TMMOB’nin temel ilkesi, mühendislik, mimarlık ve şehir planlama alanlarını düzenlemek; mesleki eğitim ve meslektaş dayanışması temelinde üyelerinin hak ve çıkarlarını korumaktır.  Meslek odalarının, üyelerinin çalışma yaşamlarındaki sorunlarına karşı sorumlulukları vardır. Bu sorumlulukların daha etkin yerine getirebilmesinin yolu elbette ki meslektaşların birbirleriyle dayanışması ve meslek odaları ile örgütlü ilişki kurmasından geçmektedir. Değerli meslektaşımız, meslek odalarınızla kurulan ilk iletişim üye olmaktan geçmektedir.