CORONAVİRÜS VE SALGIN HASTALIKLARIN HVAC SİSTEMLERİYLE İLİŞKİSİ

MMO 27 Mart 2020, Cuma

Sayın Serdar Ulu ve Aytekin Çakır tarafından hazırlanan ve birçok Oda üyemizin katkı verdiği Koronovirüs özelinde Sağlık ve HVAC ilişkisi adlı yazılarını bilginize sunuyoruz.

A) 2019 nCoV : Yeni Corona Virüsü

Coronavirüsler (CoV), önceki dönemlerde hayvanları konak olarak seçen fakat son yıllarda MERS-CoV (Orta Doğu Solunum Sendromu) ve  sonra SARS-CoV (Şiddetli Akut Solunum Sendromu)  şimdi de Covid-19 mutasyonları ile insanlara bulaşım gösteren oksidatif koruması olmayan bir virüs ailesidir. Yeni koronavirüs (nCoV), daha önce insanlarda tanımlanmamış yeni bir suştur ( *1)

Koronavirüsler zoonotiktir, yani hayvanlar ve insanlar arasında bulaşırlar. Ayrıntılı araştırmalar SARS-CoV'nin misk kedilerinden insanlara ve MERS-CoV'un dromedary develerden insanlara bulaştığını buldu. Bilinen birkaç koronavirüs ise henüz insanları enfekte etmeyen hayvanlarda dolaşmaktadır.

Enfeksiyon (*2)  belirtileri arasında solunum semptomları (*3), ateş, öksürük, nefes darlığı ve solunum güçlüğü bulunur. Daha ciddi vakalarda, enfeksiyon zatürreye, ciddi akut (çabuk ilerleyen) solunum sendromuna (bir araya gelen bulgular bütünü), böbrek yetmezliğine, kalp-damar hastalıklarına ve hatta sonuçta ölüme neden olabilir.

Bu riskler özellikle çocuklarda virüsün akciğerlere tutunmasını sağlayan ilgili reseptörler tam olarak gelişmediğinden hafif olarak belirti vermeden atlatılabilmektedir.

Enfeksiyonun yayılmasını önlemek için standart öneriler arasında düzenli el yıkama, öksürme ve hapşırma sırasında ağız ve burnun kapatılması, et ve yumurtaların iyce pişirilmesi yer alır. Öksürme ve hapşırma gibi solunum yolu hastalık belirtileri gösteren herhangi biriyle yakın temastan kaçınılmalıdır.

Hastalık Çin’de ilk vakalar ortaya çıktığında genel tanı SARS-CoV salgınının tekrar gündeme geldiği şeklinde düşünülmüştür. Yapılan vaka analizleri ile vakaların SARS-CoV2 yani Covid 19 mutasyonu ile ortaya çıktığı kabul edilmiştir.

Özellikle Uzakdoğu ülkeleri önceler salgın hastalık tecrübelerini kullanarak enfekte alan dezenfeksiyonu ve bireysel dezenfeksiyonda ozon ve UV (Ultraviyole) unsurlarını kullanarak virüs ile mücadelede  hızlı ve etkin bir süreç geçirmişlerdir.

Özetle, 2019 n-CoV, yayılma becerisi olan zararlı mikroorganizma (*4)  türlerinden birisidir. İki şekilde bulaşma şekli bulunduğu WHO (World Health Organization-Dünya Sağlık Örgütü) tarafından bilimsel olarak açıklanmaktadır.

Havada asılı parçacıklar:

Teknik olarak bakılırsa, iki sorunun çözümü mühendislik kullanarak kolay görünmektedir. Virüsün bulaştığı kişi açık ortamda hapşırma yolu ile mikrop taşıyan parçacıkları etrafa saçabilir. Burada dikkat edilecek detay ise parçacıkların bir insan boyu mesafesinde havada asılı kalacağıdır. Aynı ortamda eğer etkili bir hava filtreleme sistemi devreye girerse risk ortadan kalkabilir (HEPA filtreli) .

Potansiyel enfekte alan ya da enfekte alan dezenfeksiyonu için filtrasyon sistemine ek olarak HVAC sistemine entegre edilecek Ozon Jeneratörü /UV (Ultraviyole) ekipmanları ile saha güvenliği sağlanabilir.

Bu uygulamalar alan içerisinde mobil üniteler ile de gerçekleştirilebilir. Coronavirüs ailesi mikroorganizmaların ozon karşısındaki dayananım süresi 0,3 sn.dir (Thailandmedical Academy).

Ortamda 0,03-0,05 ppm konstrasyon sürekli uygulamada çok hızlı sonuçlar vermektedir. Şoklama uygulamasında ise 1-1,5 ppm değere çıkılabilir (OHSA).

Ozon ile uygulama genel ortamlardaki temizliği sağlamaktadır ancak 2019 n-Cov Corona virüsü çok yeni olduğu için klinik sonuçlar mevcut değildir.

Temas ile aktarmalar:

Temas önlemi için ellerin basit hijyen kuralları içinde elin içinin ve dışının sabun veya deterjan ile 20 sn ovuşturulması, temizlenen ellerin başka bir yere dokunmadan kağıt havlu ile kurulanması önemlidir.

Havalimanı vb. kalabalık alanlarda el dezenfeksiyonu için el kurutucu ( hand dryer ) tipi cihazlarla ozon ve UV uygulamaları yapılmaktadır.

Konuyla ilgili WHO sitesinde videolar mevcut, bunlardan yararlanilabilir.

B) HASTANE VE SAĞLIK KURULUŞLARINDA VİRÜS RİSKLERİ

Sağlık hizmetleri tesisleri ve hastaneler kontrollü tehlikelerin olduğu ortamlardır. Yine Aerosollü ilaçlara, hava yoluyla bulaşan hastalıklara ve kuvvetli temizlik kimyasallarına maruz kalmak tehlikelerin önemli bir bölümüdür.

Özellikle havadan bulaşan bulaşıcı mikroorganizmalar hastaneler için  büyük tehlike yaratacaktır.

Corona virüsünün ise sadece enfeksiyon hastalarını değil hastanede yatılı ve ayakta tedavi görenler, ziyaretçiler, yanında bulunan refakatçiler, hastane çalışanları için büyük tehlike yaratacağı açıktır.

Bulaşıcı hastalar, teşhis konulduktan sonra karantinaya alınır. Bu hastalar teşhis öncesi hastane koridorlarından geçerek gözlem labaratuvarlarına nakledilir. Gözlem labaratuvarı steril prosedürler için tasarlanmamış ve enfeksiyonlu hastaya hizmet ettikten sonra uygun temizlik ve dezenfeksiyon  (*5)  için tasarlanmamış olduğu için çok daha fazla invaziv (*6)  prosedürler gerçekleştirilmelidir. Hastane personeli hastaları bulaşıcı hasta olduğu tespit edilmeden teşhisi konulmamış hastalarla da temas ederler.

B1) Afet Yönetimi

Afet Yönetimi,  Hastanelerin mekanik sistemlerine zarar verebilecek içten veya dışarıdan gelecek felaketlere maruz kaldığında hastane hizmetlerinin aksamasına neden olacak deprem, tren, uçak vb. kazaları, kimyasal döküntü, biyolojik terör, bulaşıcı veya salgın hastalıklar sırasında halka hizmet verebilecek imkanları içeren tedbirlerin alınması ve uygulanmasıdır.

Hava Temizleme Sistemi havadaki çeşitli sebeplerle oluşan mikroorganizmalar, tozlar, duman, solunabilir partiküller (*7)  gazlar vb. havada dolaşan kirletici maddeleri azaltmak amacıyla kullanılan cihaz ve cihaz guruplarıdır.

Hijyen için steril olması gereken bölümlerin diğer bölümlerle olan ilişkilerinin ve septik (*8) hastane bölümlerinin, diğer bölümlerden yapı elemanlarıyla veya sızdırmazlık sağlanarak izole edilmesi gerekir.

Enfeksiyona sebep olan havada dolaşan bulaşıcı ajanlar, patojenler aslında havada dolaşan partiküllerdir. Virüsler, bakteriler mantarlar, asbestler solunum patojenlerine örnek olarak verilebilir.

Salgın hastalıklarda hastanelere ulaşan hastalar karantina bölümlerine alınacaktır.

Karantina odalarını enfeksiyonlu hastalar için düzenlenmiş hastayı havada dolaşan hastalıklardan korumak ve diğer alanlara bulaşmasını engellemek amacıyla düzenlenen, bekleme odalarını ise  karantina odası ile ulaşımı sağlayan koridorlarla ayıran odalar olarak değerlendirebiliriz.

Biraz daha açarsak;

Havada dolaşan bulaşıcılar için karantina odası bütün yüzeylerinden içeri doğru hava akışını tüm bitişik iç odalara göre negatif hava basıncın sağlanmasını, temiz alandan daha temiz alana genel hava akışını sağlayan %100 hava egzosu ve durumu sürekli testlerden geçerek kanıtlanan odadır.

Koruyucu ortam odası ise bulaşıcı olmayan hasta odası, bekleme odası gibi bütün yüzeylerinden dışarıya doğru hava akışı ve dış duvar dahil bütün yüzeylere göre pozitif basınç şartlarını sağlayan periyodik ve sürekli testlerden geçerek kanıtlanan bir mahaldir.

(Konuyu daha iyi anlatabilmek için yazımızın sonundaki tanımların da incelenmesi  gerekir )

B2) Bulaşıcı Organizmalar-Bulaşma Şekilleri

B2.1) Bulaşıcı Organizmaların Kaynağı

Sağlık hizmetleri ortamındaki patojenik organizmaların başlıca kaynağı bulaşıcı hastalığı olan hastalardır.

 Bunlara maruz kalan kişiler

  • Travma yanık cerrahi müdahale nedeniyle açık yarası olan hastalar mikrobun vücudun koruyucu dış katını yani derisini kolayca geçmesine fırsat sunarlar.
  • Bazı hastalarda vücudun doğal bağışıklık sistemi yaralanma veya tıbbi tedavi süresince zayıfladığı için mikropla virüsle savaşması zorlaşacaktır.
  • Bu hastalık aynı zamanda ziyaretçiler ve sağlık hizmeti çalışanlarına da bulaşabilir.

B2.2) Bulaşma Şekilleri

Hastalık iki yolla bulaşır

  • Doğrudan temasla,
  • Hava yoluyla,

B2.2.1) Doğrudan Temasla Buluşma

Patojenin yıkanmamış eller, enfeksiyonlu vücut sıvısı, aksırık ve öksürükle gelen damlacıklar veya diğer malzemeler vb. aracılığıyla yara, açık yara korunmasız yerler(ağız, göz, vb.) geçerek vücuda girmesiyle meydana gelir.

  • El ile: Yıkanmamış el ile temas
  • Enfeksiyonlu vücut sıvısının korunmasız vücut bölümü ile temas labaratuvar örnekleri arasında bulunan bulaşıcı ile kirlenmiş kan damlacılığının kazayla sıçraması,
  • İğne batması sağlık personelinin kendine iğneyi yanlışlıkla batırması
  • Böcekle taşıma ısırma sonucu veya patojenin bulaşıcı ile kirlenmiş madeden (Çöp, hayvan dışkısı gibi) insan gıdasına veya gıda hazırlama yüzeylerine doğrudan taşınmasıyla meydana gelir
  • Bulaşıcı hastalığı olan kişinin aksırması öksürmesi veya konumasıyla üretilen enfeksiyonlu sıvı damlacıklarıyla temas bu damlacıkların birçoğunun kütlesi ve boyutu(>5 mikron) havadan hızla ayrılmaya uygun değerde olduğundan bulaşma çapını bir kaç metreyle sınırlar. Tek aksırık 100.000 civarında aerosol-partikül bir öksürük ise dakikada 10.000 partikül üretebilir.
  • En büyük bulaşıcı enfeksiyonunun yayılmasının sebebi ellerin yıkanmamasıdır.
  • Böcek ve sineklerle bulaşma da bir olasılıktır. Net bir veri olmamasına ve bilim kurullarının bu konuyu fazla dikkate almamasına karşın değerlendirilebilir.
  • Ambalajlı gıdalar için de süreli olarak orta seviyede bir risk bulunmaktadır.

B2.2.2) Hava yoluyla bulaşma

Çok uzun süreler (sonsuz) havada asılı kalabilen küçük kütleli ve boyutlu (1-5 mikron) partikül , aerosol vb. solunumu sonucunda ortaya çıkar.

  • Bulaşıcı hastalığı olan kişinin aksırması ile hem doğrudan ve hemde havadan yayılır
  • Ortamda önceden var olan ekipmanların mobilyaların üzerine çökmüş veya içinde hapsolmuş mikroplar yeniden havada kalmasına sebep olan yatak yapma bakım tamirat gibi aktiviteler
  • Bulaşıcı taşıyan su damlacıkların aerosol haline gelmesine neden olan duş başılığı sprey nemlendirici  veya evaporatif soğutma ekipmanları(soğutma kulesi), vb.
  • İnsan derisi pulları üzerinde taşıma sıradan bir kişi 1000 adet döküntüyü ortaya döker
  • Mikropların HVAC ekipmanları içinde özellikle soğutma serpantinin yoğuşma tavaları, ıslak filtreler ve gözenekli kanal kaplamaları gibi doğrudan neme maruz kalan nemin ve kirin birikebileceği yerlerde çoğalması

B3) Öneriler

B3.1) Hastanelerde Havalandırma Sistemi İlkeleri

Hastane Havalandırma sistemlerinde doğru mühendislik uygulamaları ile HVAC sistemleri aşağıdaki özelliklere göre yapılmalıdır.Yapılan sistemlerin;

  • Optimum sıcaklığı, nemi ve personelin ve hastaların sağlığını koruyacak özellikte bir hava akımını sağlamalıdır.
  • Herhangi bir binanın havalandırma sistemi düzenlenirken havalandırma kanallarının ve fanların büyüklüklerinin ve kanallardaki hava akım hızlarının doğru hesaplanması büyük önem taşır.
  •  Isıtma-soğutma düzenekleri, gürültüyü azaltıcı düzenekler ve partikül tutucu filtreler havalandırma sistemlerinin diğer önemli bileşenleri uygun şekilde oluşturulmalıdır.
  • Bulaşıcı ve salgın hastalık vb. riskler nedeniyle   AVM,Otel,Sinema, Ofis gibi  iç hava karışımlı taze havayla çalışan (egzos havası ile taze havayı karıştırarak sisteme gönderen) konfor klima ve havalandırma sistemlerinde %100 taze havayla çalışacak şekilde uygulama yapılmalıdır.

Hastane içindeki hava sirkülasyonu boyunca, hava içindeki gaz kontaminasyonu (*9)  giderek artacaktır. Havanın temizlenebilmesi için sadece filtrasyon yeterli değildir.  Sistemin ozon ya da UV ile desteklenmesi çok önemlidir.  Bu uygulama aynı zamanda filtre ömrünü de artıracaktır. Bu nedenle, hastane içindekilerin sağlığını korumak ve konforunu sağlamak amacıyla, sirküle olan havanın bir bölümünün mutlaka dışarıdan gelen taze hava ile değiştirilmesi gerekir.

B3.2) Filtreler

Bulaşıcı hastalıkların önlenebilmesi için gerekli ek özellikler nedeniyle,hastane ventilasyon sistemlerinde filtrasyon önem kazanır. Uygun filtrasyon teknolojisi kullanılarak, bulaşma kontrolü açısından gerekli görülen yerlere partikülden arındırılmış hava vermek mümkündür.

Hastanelerdeki tüm havalandırma sistemlerinde iki ayrı filtre sisteminin bulunması; bunlardan birincisinin etkinliğinin %30 veya üzerinde, ikincisinin etkinliğinin ise %90 veya üzerinde olması gereklidir. Bazı filtre sistemleri ≥0.3μm partiküllerin %99.97’sini tutabilir. Bu filtrelere “High Efficiency Particulate Air” (HEPA) filtresi adı verilir. Bu sistem pahalı olması nedeniyle hastanelerin özel bölümlerinde  kullanılmakla birlikte salgın hastalıklarda bu filtreler bulaşmayı engellemede önem kazanır.

Seyreltme havalandırmasının amacı ise bulaştırıcının egzos edilmesiyle ile beraber bulaşıcı taşıyan havanın egzos edilmesi yoluyla, havada dolaşan bulaşıcıların yoğunluluğunun azaltılması ve temiz havanın mahalle verilmesi ile sağlanmalıdır.

Yönlü hava akımı özel gereksinimlere göre odaya veya odanın dışına veya tek yönlü olarak temiz olarak tanımlanan oda alanına doğru giden hava akışının kontrolüdür. Yönlü hava akımının üç uygulaması ise;

Mahalden veya bitişiğindeki mahal içine veya mahalin dışına yönlü hava akımının düzenlenmesi ve  Mahaller arasında bağıl diferensiyel basıncın kurulmasıyla yönlü hava kontrolü elde edilir.

Mahal dışındaki havada dolaşan bulaştırıcılardan oda sakinlerini ve materyellerin korunması gerektiği zaman mahal dışına doğru yönlü hava akımı (pozitif basınçlandırma) kullanılmalı, mahallin içine serbest bırakılmış bulaşıcılarının bitişik mahale yayılmasını önlemek istendiğinde hava(negatif basınçlandırma) mahalin içine kullanılmalıdır. Pozitif veya negatif basınç farkının başarısı sadece odanın besleme-dönüş-egzos hava akımına bağlı değil odanın inşai yapısına ve hava sızdırmazlığı ile sağlanmalıdır.  Min. 35 l/sn akış diferansiyeli ve/veya 2,5 Pa basınç farkı sistemin başarılı olmasını sağlar.

B3.3) İzole Odalar

Çeşitli hastalık grupları, bulaşıcı hastalıklar, organ nakli vb. çok kritik operasyonlar için izole odalar kullanılmaktadır.

İzole odaların iklimlendirme sistemlerinin nasıl tasarlanacağı ve yapımı çok önemli bir konudur. Dünyada sağlık kuruluşlarının mimarisi ve tasarım kriterleri olarak belirlenen temiz oda standartları, işletme şartları ve standart işletme prosedürleri, çapraz ve hava yoluyla hastalıkların bulaşmasını önlemek için yapının mimarisi ve havalandırmasına yönelik standartların uygulanıp uygulanmadığı mutlaka denetlenmeli, bakım ve periyodik kontrolleri tekniğine uygun olarak yapılmalıdır.

Corona virüsünün sadece hastanelerde yatan hastaları değil ayakta tedavi görenler, ziyaretçiler, refakatçiler ve hastane çalışanları için büyük tehlike yaratacağı bilinmektedir. Dolayısıyla bulaşıcı hastalık taşıdığı düşünülen hastaların izolasyonu için hastanelerin hasta, ziyaretçi, personel yoğunluğundan uzak alanlarında enfeksiyon odaları yada izolasyon odaları bulunması gerekli önlemler arasındadır.

Uluslararası standartlarda üç tip izole oda tanımı vardır.

1) Pozitif Basınçlı İzole Odaları

Enfeksiyon kapma riski olan hastalar için. Yani yanık tedavisi gören ya da organ nakli yapılan hastalar gibi her an enfeksiyon kapabilme riski olan hastalar için yapılan izole odalar. Bunlara pozitif basınçlı izole odalar diyoruz. Yani havanın odanın içinden dışarıya doğru yayıldığı odalar.

Organ nakli yapılan hastalarda alıcının organ reddini  önlemek amacıyla uygulanan yoğun tedavilerde nakil yapılan hastalarda fırsatçı enfeksiyonların görülme riskinde ciddi bir artışa neden olmaktadır. Bağışıklık oluşma  riski yüksek olan hastaların bulunduğu ortamlar için pozitif basınçlı ventilasyon ve HEPA filtresi (≥0.3μm partikülleri %99.97’sini tutabilen filtreler) önerilir. Hasta odası ile oda dışındaki alanlar arasında >2,5 Pa’lık bir basınç farkı bulunmalı ve saatte >12 hava değişimi sağlanmalıdır. Filtre edilen havanın akım yönü hastadan koridora doğru olmalıdır. Kemik iliği alıcıları için laminer hava akım sistemi önerilmektedir. Ortam sıcaklığı 21-24 °C ve rölatif nem %30-60 olmalıdır.

2) Negatif Basınçlı İzole Odaları

Enfeksiyon yayma riski olan hastalar için şu anki Corona gibi bulaşıcı hastalıklar için yapılan izole odalardır. Bu odalarda iklimlendirme ve havalandırma sistemi, negatif basıncı sağlayacak şekilde, yani havanın dışarıdan odanın içine doğru yayılmasına yönelik olarak tasarlanır.

Hava yolu ile bulaşan bir enfeksiyon hastalıklarda ve bulaşıcı salgın hastalıklar, tüberküloz, suçiçeği, kızamık, SARS, virüslere bağlı ateş, virüs, bakteri, vb.)  da ise hastaların hastaneye yatması durumunda sağlık personelinin de aynı mikroorganizmalara maruz kalma riski ortaya çıkar.

Bu hastaların hastaneye yatması durumunda negatif basınçlı izolasyon odalarında takibi uygundur. Bu odalarda hastanın bulunduğu bölüm kirli olarak kabul edilir. Hasta odasının oda dışındaki alanlara oranla negatif basınçta tutulması gerekir. Oda havasının hastane içinde resirküle olması engellenmeli ve hava hastane dışına verilmelidir. Böylelikle, hem oda içindeki mikroorganizma yükü azaltılmış hem de kirli havanın hastanenin diğer bölümlerine yayılması önlemiş olur. Eğer odadan çıkan hava resirküle edilecekse mutlaka HEPA filtreden geçirilmelidir. Saatte 12-15 hava değişimi sağlanmalıdır. Negatif basınç sistemlerinin sürdürülmesi oldukça güçtür, hava kaçaklarını önlemek amacıyla odanın izolasyonunun çok iyi yapılmış olması gerekir. Ortam sıcaklığı 21-24 °C ve rölatif nem %30-60 olmalıdır.

Bazen düz bazen laminer oda içindeki akış özel düşük hızlı hızlı aspirasyonsuz besleme difizörleriyle sınırlı alana ulaşarak, bulaşıcının temiz etki bölgesinden uzaklaştırmak dışarı çıkarmak veya egzos veya dönüş hattıda temiz havanın yıkanması sağlansa da egzos ve dönüş açıklıklarının oda hava akımı yolu üzerinde minumum etkisi vardır.

Ayrıca labaruvar gaz bacaları vb. 0.5 m/sn hızıyla tasarlanmalı ve tüm hastane Egzos ekipmanları ve çıkış yükseklikleri, pozisyonları Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yönetmeliğine uygun olmalıdır.

Yüksek verimli filtreleme mikroorganizmaları hava beslemesinden uzaklaştırmak için kurulur.

Bakteri ve küflerin filtrelenmesinde Hepa filtreleri 0.01 mikron daha büyük boylardaki partikülleri bağlanarak yaşayabilen virüslerin filtrelenmesinde etkilidir.

Ultraviyole antiseptik ışınlama havada dolaşan mikroorganizmalar uygun şartlarda 200-270 nanometre dalga boyunda ışına maruz kalması ile yok edilir.

Klima santral ünitesi ve kanala monte edilmiş UV fan resirkülasyon üniteleri yaşayabilen mikroorganizmaları da hava beslemeden atmaya yardımcı olabilir.

Ancak Hava nemi %70 üstünde etkisini azalmaktadır.

Mahal sıcaklığı ve nemi bakteri, virüs vb. %40-%70 bağıl nem aralığında daha az bulaşıcı olduğu saptanmıştır.

Aşırı kuru koşullar solunan partikülleri akciğerdeki yakalama görevi olan mukoza örtüsünü kurumasına sebep olacağı için tercih edilmemelidir.

Yüksek sıcaklık ve %60 daha fazla nem hastanın terleyerek enfeksiyon bulaşmasına da ayrıca sebep olabilir.

3) Kombine Tip Odalar

Çok az rastlanan kombine tip odalar denilen, enfeksiyon kapma ve aynı zamanda yayma riski de olan hastalar için yapılan ve sızdırmaz odalar olarak da anılan özel odalar.

B3.4) Salgın Hastalıklara Karşı İzole Odalar Hakkında Görüşlerimiz

Yeni yapılan ve yapılmakta olan 700-3.000 yataklı şehir hastanelerinde odaların yüzde 2-3‘ünün izole oda olarak tasarlandığı bilinmektedir. Bunların bir kısmı pozitif basınçlı, bir kısmı da negatif basınçlı olarak tasarlandığından hastanelerimizdeki negatif basınçlı odalar oranı yüzde 1 civarındadır denilebilir. Ancak mevcut negatif basınçlı izole odaların, Coronavirüs gibi çok yaygın ve hızlı şekilde yayılan virüsleri taşıyan hastalara hizmet verebilecek nitelikte olduğu tartışmalıdır. Dolayısıyla bu tip virüsü taşıyan hastaların 700-3.000 yataklı hastanelerde tedavi edilmesi risk taşımaktadır.

Büyük hastaneler yerine, mevcut ve bazıları 100-150 yataklı olan küçük hastaneleri esas alarak enfeksiyonla mücadele amaçlı İzolasyon Hastaneleri (karantina hastaneleri) tasarlamak ya da mevcut hastanelerden bazılarını karantina hastaneleri haline dönüştürmektir.

100-150 yataklı bir hastanenin havalandırma ve iklimlendirme tesisini, komple negatif basınçta tutacak şekilde yeniden tasarlayıp, hızlı bir şekilde uygulaması yapılabilir.

B3.5) Hastanelerde oda sınıflandırması

  1. Sınıf odalar yüksek seviyede hijyenik şartlar gerektiren mikroorganizmasız bölgeler
  2. Sınıf odalar normal sağlıklı şartlar gerektiren mikroorganizmasız bölgeler

Enfeksiyon tehlikesi olan odaları yönünden irdelersek:

Personel odaları bu odalardaki kontamine(*7)  olmuş hava bitişik odalara(Negatif basınç altında olmalı) ya da hastane havalandırma sistemi(üfleme hava filtrelerine)içine karışmamalıdır. Hava değişimi yeterli olmalıdır.

İzolasyon odaları hava ile bulaşabilen hastalıklı hastalar için hazırlanan odalardan diğer odalara bulaşmaması için negatif basınç altında olmalıdır. Yine yüksek hava değişimi olmalıdır.

Bu odaların bağlantılı olduğu kanal sisteminin kontaminasyonundan kaçınılmalıdır ve temel personel korunmalıdır atılan hava egzoz hava bağlantısına girişten önce filtreden geçirilmelidir.

B3.6) Pis ve Atık Sular

Havalandırma dışında ayrıca karantina vb. kritik mahallere bağlanan pis su rögarlarının şehir sisteminden ayrı fosseptik çukurlarına veya kimyasal ve biyolojik, vb. arıtma tesislerinde dezenfekte edildikten sonra şehir kanalizasyonuna bağlanması da salgın hastalığın kanalizasyon aracılığıyla bulaşmasını engelleyecektir.

Dezenfeksiyon için gerekli kullanım suyunun yüzeylerin sağlıklı hale getirilmesi ve sterilizasyonunda çok önemi vardır. Bu suyun tesisat girişinde bir ozon jeneratörü ile su ozonlanarak sisteme verilebilir (düşük kapasitede 3-5 gr/h gibi) . Ya da musluk aplikleri ile % 100 el dezenfeksiyonu sağlanabilir. Benzer  şekilde özellikle tuvaletlerde tesisat içi veya harici ozon enjeksiyonu ile sterilazasyon çok etkildir. Ozonlu su  ile saf alkolden %30 daha fazla dezenfeksiyon sağlanabilir.

B3.7) Sonuç Olarak

Hastane havalandırma raporu hazırlanmasının özellikle önemli olduğu, hastane bakım personeli ve ihale ile bu tesislerin bakımını  yapan bakım firmalarının afet yönetimine dahil edilerek alınacak önlemlerin birlikte kararlaştırılmasının önemi ortaya çıkmaktadır.

Etkin önlemler için yapılması gerekenlerden bazıları ise ;

  • Ülkemiz genelinde kısıtlı sayıda hastanede yapılan “standartlara uygun” testler sonucunda, Hepa filtreli olarak tabir edilen hijyenik havalandırmaya sahip olan işletmelerin havalandırma sistemlerinin, kurulum aşamasından itibaren doğru test yöntemleri ile test edilmediği ya da hiç test edilmediği,
  • Tasarım aşamasından kurulum ve bu sistemlerin işletilmesine kadar görev almış teknik kadroların genel bilinçsizliği yüzünden sistemlerin gerekli iyileştirmeler yapılmadıkça ülke genelinde en az %90’ının doğrulanamadığı,
  • Hepa filtre olmasına rağmen hatalı kurulumdan dolayı sistemin ortamdaki partikül ve mikroorganizmaları seyrelteceği yerde ortamı daha çok kendisinin kontamine ettiği,

gözlenmektedir.

Çözüm toplum sağlığımızla ilgili risklerle iyi mücadele edilmesi ve konuyla ilgili her sektörün üzerine düşen görevi tam olarak yerine getirmesidir.

B4) Test-Kabul ve Periyodik Kontroller

Bulaşıcı hastalıklar ve Corona Virüsü türü hastalıkların  hızlı yayıldığını dikkate alarak özellikle iklimlendirme tesisatıyla ilgili önlemlerin yaşamsal öneme sahip olduğunu belirtmek isteriz. Hastaneler, oteller, alışveriş merkezleri, okullar, iş merkezleri, büyük ofisler, uçaklar, trenler gibi genel ve büyük hacimli mahallerin iklimlendirme tesisatlarında uygun düzenlemeler ve ayrıca bunların bakım ve periyodik muayeneleri tekniğine uygun olarak yapılmalıdır.

Bu konuda hastaneler ve tüm sağlık merkezleri, ilgili kurum ve kuruluşlardan destek alarak gerekli iyileştirmeleri yapmalı; ayrıca hastanelerin bakım personeli ve ilgili bakım firmalarının elemanları uygulama konusunda eğitilmelidir.

B4.1) Test ve Kontroller

Aralık 2008 tarihinde yayınlanan DIN 1946-4:2008-07 Standardına göre ameliyathane hijyenik

havalandırma sistemlerinde Performans Doğrulaması EN 12599 temelinde gerçekleştirilir.

Sistem performansının belirlenmesi amacıyla yapılması gereken asgari testler aşağıda sıralanmıştır;

1. Odabaşına besleme havası debisinin ölçülmesi,

2. Taze hava debisinin ölçülmesi, (olanaklıysa, oda başına)

3. Çekme havası debisinin ölçülmesi,

4. Odalar arası hava akış yönlerinin tespiti ve basınç farkının ölçülmesi,

5. Hava kanalları sızdırmazlık gerekliliklerinin kanıtlanması,

6. Hepa filtre sıkılık testi ve sızdırmazlık testleri,

7. Sınıf 1 odalarda, asma tavan arasında odaya göre fazla hava basıncının oluşmadığının kanıtlanması, (oda kapısının açık olması halinde de şartlar korunmalıdır)

8. Hepa filtrelerin nominal çalışma debilerinde basınç kayıplarının ölçülmesi,

9. Oda içerisinde ses basınç seviyelerinin ölçülmesi,

10. Oda sıcaklığı ölçümü,

11. Bağıl nem ölçümü.

Yukarıda belirtilen ölçüm işlemleri aynı zamanda teknik kabul testlerinde yapılması gereken ölçme

işlemlerini de kapsamaktadır. İlave olarak tesisin teknik kurulum gerekliliklerinin sağlanması,

teknik kabul testlerinin yapılması ve sonuçların başarılı olması koşulu ile asgari olarak aşağıda

belirtilen hijyenik kabul testleri yapılmalıdır;

Sınıf 1a ve 1b odalar için;

  1. Odalar arası hava akışının görselleştirilmesi,  Sınıf 1a (Düşük türbülanslı hava veriş “TAV” sistemine sahip odalar için; 3,2x3,2 m laminatör alanı)
  2. TAV çıkışındaki hava akımı davranışının görselleştirilmesi,
  3. Ameliyat lambaları/uyduları altındaki hava akışı davranışının görselleştirilmesi,
  4. Korunmuş alandaki perdeleme etkisinin görselleştirilmesi,
  5. Türbülans derecesinin ölçülmesi (koruyucu etkinin belirlenmesine alternatif olarak yapılabilir) Besleme hava hızı, besleme hava sıcaklığı ve TAV çıkışı ile koruma alanı türbülans derecelerinin ölçümlerinden oluşur.
  6. Koruma derecesinin belirlenmesi (türbülans derecesinin ölçülmesine alternatif olarak yapılabilir)

Sınıf 1b (türbülanslı olarak havalandırılan) ve 3,2x3,2 m’ den küçük boyutlu mevcut laminar flow

ünitelerine sahip odalar için;

  1. Yeniden temizleme süresinin belirlenmesi

B4.2) Test Periyotları

Teknik testler; Maksimum 36 aylık süreyle asgari teknik kabul testleri kapsamı dahilinde periyodik olarak gerçekleştirilir.

Hijyenik testler; Maksimum 12 aylık süreyle asgari hijyenik kabul testleri kapsamı dahilinde periyodik olarak gerçekleştirilir.

Tüm havalandırma sistemlerinin bakımı ve idamesi, enfeksiyon kontrolü açısından büyük önem taşır. Uygun izleme  ve bakımı yapılmayan havalandırma sisteminde aksaklıklar meydana gelir. Gerekli periyodik bakım yapılmadığı takdirde havalandırma sistemleri patojen mikroorganizmalar için bir rezervuar haline gelebilir. Hastane içinde oluşturulan her tür özel havalandırma sisteminin bakımı teknik ekip tarafından düzenli olarak yapılmalı, filtreler değiştirilmeli, sıcaklık, nem ve akım kontrolü yapılmalıdır.

B5) Pozitif-Negatif Basınçlandırma gereken Alanlar

B6) Bakteri ve Virüslere Karşı Ozon Çözümü

C) Sonuç ve Öneriler

Yukarıda önerdiğimiz (B3.4 maddesi) ve tamamı enfeksiyonlarla mücadeleye yönelik 100-150 yataklı karantina hastanelerinin bilgi ve işletme birikimi ile özel tıbbi giysi ve donanıma sahip olması da önemlidir.

Bu hastaneler olağan zamanlarda normal hastane hizmeti verebilirler, ihtiyaç halinde, hızlı bir şekilde iklimlendirme ve atık su tesisatında düzenlemeler yapılarak karantina hastaneleri haline dönüştürülmesi mümkündür. Önerdiğimiz bu tip hastanelerin oluşturulması ve sayısının artırılması gerekmektedir.

Sağlık Bakanlığı acilen ilgili uzmanlarla bir araya gelerek mevcut hastanelerin, karantina (enfeksiyonla mücadele merkezi) hastanelerine dönüştürülmesine yönelik projelere başlamalıdır.

Şimdi ve gelecekte tekrar küresel  bulaşıcı hastalık olması durumunda  büyük şehirlerde her ilçeye, ve diğer şehirlere 200 yataklı izole hastaneler yapılmalıdır.  Bu hastaneler normal zamanlarda normal hastane işlevi görebilirler fakat küresel ve ülkesel bir salgın durumunda izole yada karantina hastane şekline dönüştürülebilecek şekilde düşünülmelidir.

Diğer taraftan Corona Virüsünün hızlı yayıldığını dikkate alarak özellikle iklimlendirme tesisatıyla ilgili önlemlerin yaşamsal öneme sahip olduğunu belirtmek isteriz. Hastaneler, oteller, alışveriş merkezleri, okullar, iş merkezleri, büyük ofisler, uçaklar, trenler gibi genel ve büyük hacimli mahallerin iklimlendirme tesisatlarında uygun düzenlemeler ve ayrıca bunların bakım ve periyodik muayeneleri tekniğine uygun olarak yapılmalıdır.

Bu konuda hastaneler ve tüm sağlık merkezleri, ilgili kurum ve kuruluşlardan destek alarak gerekli iyileştirmeleri yapmalı; ayrıca hastanelerin bakım personeli ve ilgili bakım firmalarının elemanları uygulama konusunda eğitilmelidir.

Yapı üretim sürecinde yer alan Mühendis ve kişilerin yeterli bilgi ve beceriye sahip olması, Odalarınca ve/ veya akredite kuruluşlarca belgelendirilmesi ve sicillerinin tutulması gerekir.

Kamu kurum ve kuruluşlarının İlgili meslek odaları, meslek örgütleri ve STK’lar ile birlikte hastanelerin yapım kriterlerine uygun olarak proje, uygulama, işletme ve bakım konularında birlikte çalışması gerekmektedir.

TMMOB ve MMO  bu konularda ve hastanelerin, bütün tesislerin ve araçların hijyenik sistemleri için görev almaya ve teknik destek vermeye hazırdır.

 

Açıklamalar:

(*1) Suş: Bir bakteri veya virüsün farklı alt türlerinin, aralarında genetik farklılıklar bulunan grupları.

(*2) Enfeksiyon: Zararlı mikroorganizmaların vücutta yayılma süreci,

(*3) Semptom: Belirti,

(*4) Mikroorganizma : Gözle görülemeyen canlı virüs, bakteri, mantar, vb.,

(*5) Dezenfeksiyon: Bir maddenin veya materyalin içerdiği mikroorganizmalardan enfeksiyon oluşturabilecekleri uzaklaştırma işlemine,

(*6) İnvaziv: Girişimsel, Bir mikroorganizmanın bir konağa girme, orada gelişebilme ve konağın vücudunda yayılarak üreme yeteneği, (Tıp’ta müdahale derinliği)

(*7) Partikül : 0,1-5 mm’ye kadar boyut aralığındaki katı veya sıvı cisme,

 (*8) Septik : Mikrop içeren ortama,

(*9)  Kontaminasyon : İstenmeyen zararlı maddelerin ve mikroorganizmaların herhangi bir yolla doğrudan ya da çapraz bulaşmasına,

Yeterlilik: Herhangi bir ekipmanın doğru çalıştığı ve istenen sonuçları sağladığını teyit etmek için yapılan çalışmalara,

Validasyon : Herhangi bir prosedür ekipman sistem ve faaliyetin beklenen sonuçları verdiğini belli prensiplere göre kanıtlamağa,

Temiz alan : Partiküller ve mikrobiyal açıdan belirli şekilde bulaşması kontrol altında tutulan içersinde bulaştırıcıların oluşması birikmesi ve dışarıdan o alana girişleri azaltacak şekilde inşa edilen kullanılan alanlara,

Sterilizasyon : Bir maddenin üzerinde veya içinde bulunan tüm mikroorganizmaları temizleme işlemine,

Pozitif basınç : Çevre ortamlardan iç ortama hava kaçağını önlemek amacıyla iç ortam basıncının komşu hacimlere göre yüksek tutulmasına,

Negatif basınç : İç ortamdan çevre ortamlara hava kaçağını önlemek amacıyla iç ortam basıncının komşu hacimlere göre düşük tutulmasına,

Filtre : Katı partikül taneciklerini tutarak havayı temizleyen değişik malzemelerden yapılabilen elemanlara,

Hepa Filtre: Tutma verimi %99.97 veya daha yüksek 0.03 mikrondan büyük partikülleri süzen bir filtreye,

Partikül konsantrasyonu : Havada birim hacimde bulunan partikül sayısına,

Tek yönlü hava akımı : Bir temiz bölgenin sabit hızda yaklaşık olarak paralel çizgiler halinde hareket eden kontrollü hava hareketine denilmektedir.

Yararlanılan Kaynaklar :

  1. TTMD Hastane ve Klinikler HVAC Tasarım Kılavuzu
  2. TMMOB Hastane İklimlendirme Tesisatı ve Denetim Esasları
  3. Çeşitli Kaynaklar(WHO, vb.)
  4. Serdar Sağlamtunç (Corona virüs hk.)

Ekler :

  1. Getting workplace ...
  2. RRA-Outbreak-novel .....
  3. WCMS ..
  4. What is Corona Virus ....
  5. Who-Rights-roles ....